Là một người bình thường thì chúng ta luôn háo hức mong chờ một thứ gì đó mới, có thể là một tin tức mới, một món ăn mới hay một đồ vật mới. Ở đây mình đề cập về chủ đề công nghệ nên thứ mà mình nói đến là những món đồ công nghệ mới, có thể là phần cứng hoặc phần mềm. Và trong bài viết này mình muốn chia sẻ góc nhìn của mình về việc mọi người luôn quan tâm đến những công nghệ mới nhất và muốn sở hữu chúng.
Từ việc tạo trào lưu để người dùng liên tục mua mới
Một chiếc điện thoại mới ra như iPhone 12, sẽ có một hàng dài người xếp hàng chờ mua, với một số người thì họ tìm cách lấy hàng sớm để bán lại kiếm lời, một số thì lại mong có trong tay chiếc iPhone sớm nhất. Với phần mềm thì sự háo hức ít hơn hẳn, có lẽ đó là một thứ không được hữu hình như phần cứng như là một chiếc PC mới hay chiếc điện thoại mới. Một lý do nữa là phần mềm thì việc có được phiên bản mới nhất khá là dễ dàng và còn không tốn tiền nếu như bạn dùng bản crack. Việc xông vào một cửa hàng và lấy đi chiếc iPhone đời mới thì chắc chắn bạn là một tên cướp và chuyện bị cảnh sát tóm không phải bàn cãi nhưng việc tải về và cài đặt phần mềm bản mới nhất rồi crack thì lại rất bình thường và nhiều người cũng không hề biết rằng mình đang phạm luật, có biết thì họ cũng cứ dùng bởi có ai biết đâu hoặc ai cũng dùng crack như mình vậy. Trong bài viết này mình sẽ không đi sâu về vấn đề bản quyền mà chỉ nó về chuyện liệu công nghệ mới hơn sẽ luôn tốt hơn không.
Trước tiên hãy nhìn vào chiếc điện thoại di động của bạn, có thể là một chiếc iPhone 8, bạn hãy liệt kê những chức năng bạn thường xuyên sử dụng nhất: nghe, gọi, nhắn tin, email, vào web, mua sắm, thanh toán. Với những chức năng đó thì một chiếc iPhone cũ hơn như iPhone 6, bạn cũng hoàn toàn có thể sử dụng thoải mái. Tất nhiên chiếc iPhone 8 phải có những điều mới mẻ hơn chứ nếu không khách hàng như bạn sẽ không móc hầu bao để mua mới. Nhưng bạn có thể thử nghĩ xem những tính năng nào mà bạn hay dùng chỉ có trên iPhone 8 mà không có trên iPhone 6. Có lẽ là khó mà nghĩ ra vì phần lớn những tính năng hay được sử dụng đều có trên iPhone 6. Nhưng Apple đã rất giỏi trong việc tạo ra một trào lưu, đó là iPhone không chỉ là một món đồ công nghệ, nó còn là một món đồ thời trang, đồ trang sức, nên cứ mỗi dịp có iPhone mới là nhiều người muốn có trên tay ngay, dù sao đó cũng là những người có nhiều tiền mà. Mình thì không nên toàn đứng ngoài trào lưu này.
Hay nói về phần mềm cũng vậy, một phần mềm mà rất nhiều người sử dụng đó là Word. Năm nay đã là năm 2021, phần mềm Word hiện đang được bán kèm với bộ office 365 theo dạng trả phí hàng năm được gọi là Software Subscription. Các phần mềm giờ đang bán theo dạng này rất nhiều, vấn đề tại sao mô hình kinh doanh này mình hiện đang rất phổ cập, mình sẽ đề cập trong phần tiếp theo. Trở lại với phần mềm Word, bạn thử nghĩ xem, bạn thường hay sử dụng những tính năng gì của Word. Mình dám chắc rằng với phần lớn người dùng thì các tính năng đó đều có ở phiên bản Word 2007 thậm chí với một số người thì Word 2003 cũng là quá đủ. Vậy thì việc cập nhật lên phiên bản mới hơn trên thực tế không giúp ích gì nhiều cho bạn. Tuy nhiên với việc sử dụng phần mềm crack thì mọi thứ đều miễn phí, đâu mất gì khi cứ tải về phiên bản mới nhất. Cập nhật chiếc iPhone mới ra lò với giá 30 hay 40 triệu thì khó với rất rất nhiều người chứ phần mềm Word phiên bản mới nhất thì có khó gì đâu. Đối với các công ty thì thường rất ít khi nâng cấp phần mềm mà chi phí là lý do chính đặc biệt là công ty nước ngoài bị ràng buộc bởi luật bản quyền. Khi nâng cấp phần mềm thì sẽ phải trả thêm tiền, trong khi những gì được dùng hàng ngày vẫn đáp ứng đu nhu cầu cho công ty, vậy tại sao phải nâng cấp.
Có thể nói, việc nâng cấp công nghệ mới hơn là điều không thực sự quá cần thiết đối với cá nhân lẫn doanh nghiệp. Bạn có thể thoải mái sử dụng những gì mình đang có hàng ngày mà không quá bận tâm đến việc có hay không phiên bản mới sắp ra mắt. Tuy nhiên, có một số người rất không thích điều này. Đó là những công ty công nghệ kiếm tiền bằng việc bán phần cứng và phần mềm. Họ bán xong cho bạn một chiếc điện thoại hay bộ phần mềm Office 2007. Bạn dùng chiếc điện thoại trong thời gian rất dài cho đến khi hỏng mới thay, quá nhiều người như vậy thì công ty kiếm thêm tiền ở đâu. Rồi phần mềm thì không có khái niệm hỏng, chẳng lẽ để người dùng cứ dùng mãi phiên bản 2007 mà không mua phiên bản mới hơn thì Microsoft làm sao có thể kiếm thêm tiền. Nhưng với những bộ não thiên tài trong việc kinh doanh thì họ đã sớm nhận ra điều này và đã có cách giải quyết.
Đến việc ngầm ép người dùng mua mới
Trước hết nói về phần cứng, mình lấy ví dụ tiêu biểu như chiếc iPhone 6 ra mắt cách đây đã 6 năm. Với màn hình 4.7 inch, camera sau 8MP và camera trước 1.2 MP để selfie cùng các chức năng như nghe gọi nhắn tin, chat, lướt web, chơi game, mở khóa và xác thực bằng vân tay, hầu hết các chức năng cần thiết và thường dùng đều đã có trên chiếc iPhone này. Giờ hãy xem những tính năng có trên chiếc iPhone X mới hơn mà iPhone 6 không có: thiết kế tai thỏ, 3D touch, mở khóa bằng khuôn mặt và một vài tính năng khác không phải là sống còn với một chiếc điện thoại. Với rất nhiều người, việc mua mới một chiếc điện thoại là không cần thiết và họ hoàn toàn có thể sử dụng chiếc iPhone 6 trong một thời gian rất dài tiếp theo.
Nhưng Apple hay các hãng điện thoại khác sẽ không để như vậy, bằng chiến thuật kinh điển cây gậy và củ cà rốt, các công ty sẽ khuyến khích hoặc ngầm ép người dùng phải thay máy khiến vòng đời một chiếc điện thoại giảm đi đáng kể. Đầu tiên, đánh vào tâm lý luôn mong ngóng những thứ mới lạ, các trang tin tức, các kênh truyền thông là nơi quảng cáo các công nghệ mới, các dòng điện thoại mới với những chức năng hay thiết kế mới lạ, những tính năng mà phần lớn không quá đột phá hay cần thiết, do đã tiệm cận giới hạn nhu cầu sử dụng cơ bản của người dùng, các công ty đã đánh vào tâm lý thích đồ công nghệ mới, và cố gắng tạo ra một trào lưu để người dùng nâng cấp chiếc điện thoại của mình. Apple có lẽ là công ty giỏi nhất trong việc này, iPhone giờ đây không chỉ còn là một chiếc điện thoại mà còn là một món đồ thời trang, Apple luôn quảng cáo nhằm tạo ra một trào lưu như là trào lưu thời trang, khiến mọi người thấy rằng những chiếc iPhone cũ đã lỗi thời, và nên mua cái mới để hợp với xu thế. Nhưng có lẽ đó chỉ là số ít, với rất nhiều người dùng thì họ rất tỉnh táo, cũng với nhiều người thì nhu cầu sử dụng cũng không phải lúc nào cũng cần đến chiếc điện thoại mới nhất để phục vụ công việc, học tập, hay giải trí.
Vậy nếu củ cà rốt không phát huy tác dụng, cây gậy thì sao? Sẽ phải có một cách nào đó ép người dùng phải thay máy, các hãng di động đã có một cách rất khéo léo để đem lại khó chịu cho người dùng. Chắc hẳn mọi người không còn lạ gì với việc thường xuyên có bản update lên phiên bản mới hơn của hệ điều hành iOS hay Android, các bản cập nhật thường được quảng cáo là tăng hiệu năng, vá lỗi bảo mật và tăng thêm nhiều tính năng. Nhưng thực tế các tính năng mới được cập nhật kiểu này thường không dùng đến, lỗi bảo mật thì hơi mơ hồ để nhìn thấy, còn hiệu năng thì chỉ thấy máy chậm đi. Qua vài lần cập nhật,thì bạn sẽ thấy chiếc điện thoại chậm đi trông thấy. Nếu bạn mua chiếc điện thoại vào thời điểm ra mắt, mọi thứ đều rất mượt mà và sau vài lần cập nhật thì thường trong vòng 3 năm hoặc hơn bạn sẽ thấy chiếc điện thoại của mình chậm đi trông thấy và đôi khi là đủ gây khó chịu khiến bạn phải thay một chiếc khác mới hơn.
Điều này cũng tương tự với phần mềm, nhưng thường với máy tính để bàn hay laptop, cấu hình phần cứng thường vượt rất xa so với cấu hình yêu cầu của phần mềm. Chiến thuật có hơi khác chút để đòi người dùng phải nâng cấp. Ví dụ như Microsoft sau khi ra mắt Windows 10 sẽ thông báo sớm ngừng hỗ trợ cho Windows 7, sẽ không còn bản cập nhật cho Windows 7 hay sẽ không có đội ngũ kỹ thuật hỗ trợ cho người dùng phiên bản 7 nữa. Hoặc nếu 1 người bạn soạn thảo văn bản trên phần mềm Word 2019 và gửi cho bạn để chỉnh sửa tiếp. Bạn thì dùng phiên bản Word 2007, thì bạn vẫn sẽ mở được nhưng nhiều phần định dạng trong văn sẽ hiển thị không đúng định dạng hoặc có xiêu vẹo trong văn bản đó. Đó là lúc bạn phải mua phiên bản mới hơn. Ở Việt Nam thì đơn giản là download bản mới về và crack.
Gần đây thì các công ty phần mềm đang chuyển đổi sang mô hình thuê bao gọi là Software Subscription. Dường như các phần mềm lâu năm như Word, Excel hay Photoshop đã trải qua thời gian dài phát triển và đạt đến ngưỡng giới hạn trong việc đáp ứng đầy đủ nhu cầu người dùng nên người dùng không quá hào hứng trong việc mua phiên bản mới hơn. Và mô hình thuê bao phần mềm này sẽ là lời giải cho vấn đề này. Thay vì phải mất hơn 10 triệu cho một lần mua bộ Office Professional 2019, giờ đây Microsoft đã đề nghị chỉ 1.299.000 đồng cho 1 năm cho phiên bản Office 365 Personal. Tính ra chỉ hơn 100 nghìn 1 tháng tức là bạn chỉ tốn 1 cốc cà phê starbucks cho 1 tháng dùng phần mềm tốt nhất thế giới. Và nếu mua 2 hay 3 năm một thì mức giá sẽ còn rẻ hơn.
Về bản chất việc này liên quan đến cái gọi là điện toán đám mây, nếu bạn không phải là người làm công nghệ, có thể hiểu đơn giản đây chính là cách để phục vụ mô hình kinh doanh thuê bao phần mềm, đó cũng chính là lời giải thích tại sao đây là xu thế công nghệ, mọi thứ đưa lên cloud, và sẽ vô cùng tiện cho các công ty công nghệ thu tiền và quản lý người dùng nữa. Tất nhiên điện toán đám mây còn được ứng dụng cho nhiều thứ khác, Software Subscription chỉ là một ứng dụng hữu ích của nó. Nhiều ứng dụng miễn phí không cần đến cloud cũng khuyến khích người dùng đăng kí, có lẽ để thu thập thông tin người dùng. Forxit Reader trước đây mình ưa thích để đọc file PDF vì nó gọn nhẹ, nhu cầu mình chỉ để mở file ra đọc, vậy mà các bản mới nhất hiện đang có thêm phần đăng kí tài khoản trên cloud để trải nghiệm một số tiện ích. Xin lỗi, tôi chỉ muốn đọc file PDF, tôi đâu cần chức năng đó, thêm vào chỉ làm phần mềm chạy chậm đi.
Hãy là người tiêu dùng thông thái
Trong bài viết này, mình đã đề cập đến một số cách mà các hãng công nghệ thường dùng để khéo léo moi tiền hay moi thông tin của người dùng. Cũng đúng thôi, vì các hãng công nghệ sống bằng việc bán sản phẩm và dịch vụ, đồng thời công nghệ cũng cần phải được nghiên cứu và cải tiến bằng cách này hay cách khác góp phần vào thay đổi đời sống con người. Vì vậy việc cập nhật và đổi mới là xu thế thời đại và không thể tránh khỏi. Mình viết bài này không phải để khuyên mọi người không cập nhật công nghệ, hay đừng mua đồ công nghệ mới nữa, mình làm phần mềm nên cũng hiểu làm ra được phần mềm để dùng là công sức của rất nhiều người, vì vậy nếu có thể các bạn hãy mua phần mềm một cách chính thống để có thể sử dụng được những dịch vụ tốt nhất. Mục đích của mình chỉ là cung cấp một góc nhìn khác thực tế và tỉnh táo hơn để mọi người không cuốn theo vòng xoáy công nghệ đang diễn ra. Khi mà truyền thông, báo công nghệ, đang thổi phồng rất nhiều thứ để phục vụ mục đích kinh tế, marketing cho các hãng công nghệ.